Ayvalık’ın zeytin endüstri mirası içinde önemli bir yere sahip olan ve 19. yüzyıl sonlarına tarihlenen Gümüşlü Zeytinyağı, Sabun ve Prina Fabrikası, 55 yıl aradan sonra yeniden hayat buluyor. Ayvalık sınırları içinde yer alan ve 1970’li yılların başında kapılarını kapatan bu özel mülkiyete ait yapı, Ayvalık’ta bu ölçekte restore edilen ilk endüstri mirası olmasıyla dikkat çekiyor.
9.851 metrekarelik alana kurulu fabrikanın en kritik bölümlerinden biri olan yer yer yıkılmış sabunhaneye ait kare baca, Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan (BKVKK) alınan acil müdahale restorasyon izniyle Sındırgı depremleri sonrası yıkılma riski taşıdığı için öncelikli müdahale kapsamına alındı. Uygulama öncesinde çeşitli noktalardan derz sıva harcı numuneleri alınarak analizler gerçekleştirildi.
Acil Müdahale ile Hayata Dönen Kare Baca
Restorasyon, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı ve Kültürel Mirası Koruma Programı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Neriman Şahin Güçhan’ın hazırladığı proje doğrultusunda, mimar Nurdan Topograf’ın şantiye şefliğinde başarıyla tamamlandı. Kurul onayı sürecinde, iskele güvenlik gerekçesiyle yerinde bırakıldı.
Amacın, bu değerli mirasın korunmasında uzmanlık ve bilgi birikimini bir araya getirerek çok paydaşlı bir restorasyon süreci yürütmek olduğunu ifade eden Şantiye şefi mimar Nurdan Topograf, bacanın yıkılmak üzere olduğunu, Sındırgı’ da meydana gelen depremlerin bu riski arttığını belirtti.
Geçmişten Günümüze Uzanan Bir Sanayi Hafızası
Fabrikanın geçmişi Ayvalık ‘ın sanayi tarihine ışık tutuyor. 1938 yılında Mehmet Eminzade tarafından yeniden faaliyete geçirilen yapı, onun vefatının ardından kısa bir süre daha çalıştırıldıktan sonra 1970’te tamamen kapatıldı. Kapanmasının ardından demir ve metal aksamlarının sökülmesiyle yapısal kayıplar artmış, zamanla taş duvarlarda yıkımlar meydana gelmişti. Özellikle son yıllarda yaşanan depremler, yapının korunması gerektiğini bir kez daha gözler önüne serdi.
Fotoğraf Yakup İçten koleksiyonundan -Gümüşlü Fabrika iskelesi
Fotoğraf Kadri KAYA
BİLİMSEL KATKIYLA KAPSAMLI BİR SÜREÇ
Tarihi fabrika, 2023 yılı Şubat ayında Alaçatı’da ilk sörf okulunu kuran ve uzun süredir Ayvalık’ta yaşayan Tunç Cecan tarafından satın alındı. Yapının korunması için harekete geçen Cecan, ODTÜ Kültürel Mirası Koruma Yüksek Lisans Programı kapsamında Prof. Dr. Neriman Şahin Güçhan başkanlığındaki ekibi fabrikada inceleme yapmaya davet etti. 10 Ekim 2023’te başlayan ve 9 gün süren alan çalışmaları sonucunda rölöve alımları, saha araştırmaları ve sözlü tarih çalışmaları tamamlandı. İki parsel için hazırlanan rölöve projeleri, Prof. Dr. Güçhan’ın müellifiyetinde tamamlanarak BKVKK’ya onay için sunuldu. Restitüsyon çalışmaları ise halen devam ediyor.
AYVALIK İÇİN TARİHİ BİR DÖNÜM NOKTASI
Ayvalık’ta özel mülkiyete ait bu ölçekteki bir endüstri mirasında ilk kez restorasyon çalışmalarının başlaması, kentin kültürel mirasının korunması açısından büyük önem taşıyor. Gümüşlü Sabunhanesi’nde başlatılan bu çalışmalar, yalnızca bir yapının değil, aynı zamanda bir dönemin hafızasının da yeniden ayağa kaldırılması anlamına geliyor.
9.851 metrekarelik alana kurulu fabrikanın en kritik bölümlerinden biri olan yer yer yıkılmış sabunhaneye ait kare baca, Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan (BKVKK) alınan acil müdahale restorasyon izniyle Sındırgı depremleri sonrası yıkılma riski taşıdığı için öncelikli müdahale kapsamına alındı. Uygulama öncesinde çeşitli noktalardan derz sıva harcı numuneleri alınarak analizler gerçekleştirildi.
